اگر تا به حال در یک اجرا نوازنده‌ای را دیده اید که روی یک جعبه‌ی مستطیلی شکل نشسته و در حال ضربه زدن به بدنه‌ی جعبه است، بدانید که این یک ساز کوبه‌ای به نام کاخن است و نشستن روی ساز از قواعد نواختن این ساز است. برای آشنایی بیشتر با این ساز با ما همراه باشید.
معرفی ساز کاخن و ساختار آن
کاخون یا کاخُن یک واژه‌ی اسپانیایی است که معنی جعبه، صندوق و صندوقچه را می‌دهد. کاخن یک ساز کوبه‌ای برای اجرای ریتم است و سازی اسپانیایی است که امروزه از محبوبیت بالایی برخوردار است. کاخن یک جعبه‌ی مستطیلی شکل است که نوازنده برای نواختن ساز روی آن می‌نشیند و با ضربات کف دست و انگشتان، ساز را به صدا در می‌آورد. درون آن سیم‌هایی (از جنس سیم گیتار) تعبیه شده است که باعث می‌شود هنگام ضربه زدن سیم‌ها به ارتعاش در آیند و از سوراخ ایجاد شده در صفحه‌ی پشتی صدای زنگ داری خارج شود. صفحه‌ی جلویی که نوازنده بر آن ضربه می‌زند را تاپا می‌نامند.
اصطلاح کاخن به سایر آلات کوبه‌ای و جعبه‌ای شکل که در موسیقی آمریکای لاتین مانند cajón de rumba (مورد استفاده در موسیقی رومبای کوبایی) و cajón de tapeo (مورد استفاده در موسیقی محلی مکزیک) مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز اطلاق می‌شود.
تاریخچه‌ی ساز کاخن
تاریخچه‌ی ساز به کولی‌های اسپانیایی برمی‌گردد که برای همراهی کردن با رقص و آواز و گیتار (سبک فلامنکو) بر روی جعبه‌های میوه ضربه می‌زدند و ریتم‌هایی را اجرا می‌کردند. پس از آن رفته رفته این ساز گسترش یافت و به کاخن امروزی تبدیل شد.
سپس از اواخر قرن هجدهم میلادی، آفرو-پرویی‌ها (آفریقایی تبار‌های پرو) از این ساز به فراوانی استفاده کردند. بردگان غرب و مرکز آفریقا که به آمریکا آورده شدند را اصیل‌ترین وارثان کاخن معرفی می‌کنند. امروزه این ساز در سراسر قاره آمریکا، فیلیپین و اسپانیا مرسوم شده است.
کاخن در کشور پرو در دوران برده‌داری توسعه یافت و تا سال ۱۸۵۰ به اوج محبوبیت خود رسید. سپس در سال‌های پایانی قرن ۱۹میلادی نوازندگان آن، تغییراتی را در ساختار و صدادهی این ساز ایجاد کردند. پس از دوران برده داری کاخن در بین دیگر ساکنین آمریکای لاتین از جمله سفیدپوستان (نسل‌های بعدی استعمارگران اروپایی) نیز رواج پیدا کرد.
ساختار و اجزای ساز کاخن
جعبه‌ای به شکل مکعب مستطیل که از چهار طرف با چوب‌هایی به ضخامت‌های ۰٫۵ تا ۰٫۷۵ اینچ (۱٫۳ تا ۱٫۹ سانتی‌متر) و سطح اصلی آن که تاپا (tapa) نام دارد را با تخته سه‌لا می‌سازند. در صفحه پشت ساز (صفحه‌ی پشت تاپا) و یا گا‌ها در صفحه‌ی سمت راست یا چپ آن حفره‌ای برای خروج صدا ایجاد می‌کنند. برای ساخت صفحه تاپا معمولا از چوب‌های درخت گیلاس، ماهون و افرا استفاده می‌کنند و برای دیگر قسمت‌های ساز از چوب کاج، صنوبر و یا سایر چوب‌های سفید مرغوب استفاده می‌شود.
کاخن در اشکال و جنس‌ها و قیمت‌های مختلفی در بازار وجود دارد. نوعی از کاخن به نام سُل کاخن (Solcajon) به صورت لوله‌های بلند ساخته شده است و مانند کونگا (Conga) نواخته می‌شود.
برای تولید صدای زنگ دار از این ساز، پایه‌های لاستیکی یا پلاستیکی و انواع فنرها، اِسنر‌ها (snares) و سیم گیتار را در داخل و پشت تاپا نصب می‌کنند.
انواع ساز کاخن
۱. کاخن‌های ثابت
۲. کاخن‌های رگلاژی
کاربرد‌های ساز کاخن
بهترین سازندگان این ساز در کشور پرو هستند و از این ساز در موارد زیر استفاده می‌شود.
- کاخن برای ریتم در اکثر سبکهای موسیقی کاربرد دارد.
- یکی از ابزار‌های نوازندگی دِرام و دیگر سازهای پرکاشن نظیر مَلِت‌ها (mallets)، استیک‌ها (sticks) و بِراش‌ها (brushes) است.
- این ساز در موسیقی آفرو-پِرویی و همچنین سبکهای معاصر فلامنکو و جَز (جاز) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اولین باری که از کاخن در سبک فلامنکو استفاده شد در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط پاکودولوسیا بود. وی طی سفری که به پرو داشت از پرکاشنیست بزرگ پرو، “کائیترو سوتو” (Caitro Soto)، یک کاخن هدیه گرفت و با خود به اسپانیا برد.
- همچنین کاخن به خاطر صدای ویژه‌اش در بسیاری از سبک‌ها کاربرد دارد. مثلا در کوبا، نواحی ساحلی پرو، همراه با سبکهای موسیقایی “توندِرو” (Tondero)، “ساما کوئه کا” (Zamacueca)، والس پرویی، فلامنکوی مدرن و غالب گونه‌های رومبا از آن استفاده می‌کنند.
نام برخی دیگر از هنرمندان و گروه‌هایی که از این ساز استفاده کردند، عبارت است از:
مت کروگر، جنیفر لوپز، ریکی مارتین، Ansastacia , Los Lobos , Fleetwood Mac , The Dixie Chicks، گلوریا استفان، اغلب گروه‌های پاپ، رومبا، راک و فلامنکوی اسپانیایی در اجراهای صحنه‌ای، تلویزیونی، کنسرت‌ها و حتی در ضبط استودیویی آلبوم‌های خود از کاخن استفاده می‌کنند.
آموزش و نواختن ساز کاخن
برای آموزش ساز کاخن ابتدا باید شناخت دقیق از ضرب و تئوری و ریتم‌های موسیقی داشته باشید؛ و سپس به آموزش انواع ریتم‌ها و نواختن ساز بپردازید. برای نواختن نیز روی آن می‌نشیند و با دست بر روی ساز ضربه می‌زنند.
کاخن در ایران
امروزه از این ساز در بسیاری از ارکستر‌ها و گروه‌های موسیقی استفاده می‌کنند. در خصوص آموزش این ساز کتابی با عنوان «شیوه نوازندگی کاخن» توسط محمدرضا رئیسی تالیف و منتشر شده است. در این کتاب روش‌های استاندارد آموزشی و اصول و تکنیک‌های نواختن ساز را ارائه داده‌اند. همچنین ریتم‌های رایج و اصلی دنیا در این کتاب نیز آورده شده است.
