ساز گیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می شود و از این جهت که سیم های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می کنند، به سازهای گروه کوردوفون یا زه صدا تعلق دارد. این ساز علاوه بر داشتن قدمت تاریخی قابل توجه توانسته است همگام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد و در نتیجه گونه های متفاوتی از آن به وجود آمده و هم اکنون جایگاه ویژه ای در موسیقی جهان دارد.

سیر تاریخی ساز گیتار

واژه guitar در زبان انگلیسی، gitarre در آلمانی و guietare در فرانسوی همگی مشتق شده از واژه guitiarra در زبان اسپانیایی هستند که آن خود از واژه قیثاره در زبان عربی اندلسی مشتق شده است. این واژه نیز خود مشتق شده از واژه لاتین cithara است که نسبت آن به واژه kithara در یونانی باستان می رسد. این واژه یونانی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از واژه پارسی کهن سیه تار (سه تار) آمده است.

در روایت های متفاوتی در مورد تاریخچه ساز گیتار وجود دارد که برخی بر این باورند که ساز گیتار از ایران سرچشمه گرفته است و برخی نیز بر این نظرند که آن از سیتارای یونانی-آشوری (Greek Assyrian Cithara) که به وسیله رومی ها به اسپانیا آورده شده گرفته شده است.

شاید بتوان ساز گیتار را نتیجه تحول لوت در اروپا است، لوت نیز خود تحول یافته عود (به عربی العود = چوب) و بربط است. گفته می شود زریاب نامی عود را به اندلس آورد و از آن پس این ساز در اسپانیا و دیگر مناطق آسیا رایج شد.

در زمان حکومت اسلام در اسپانیا، این ساز توسط زریاب دارابگردی و چند تن از شاگردانش به اندلس برده شد. در آن زمان به گیتار، کیتارا یا قیتارا می گفتند. در واقع وجود پسوند تار در نام گیتار می تواند موید این باشد که ساز گیتار سازی ایرانی است.
زریاب در ابتدا در اسپانیا شروع به آموزش گیتار کرد و مدرسه موسیقی خود را در زمان عباسیان در آندلس بنا کرد.

مادر تمام سازهایی که ما به عنوان کوردوفون از آن ها یاد کردیم یک کمان موسیقی است که تنها یک سیم ساده به دو سر آن متصل بوده است که با کشیدن و رها کردن سیم صدایی در کمان ایجاد می شده و این صدا به وسیله یک تقویت کننده صوت که به آن متصل بوده تقویت می شده است.

از آنجاکه این سیم تنها یک صدای ساده ایجاد می کرده برای داشتن چندین صدا ابتدا یک سیم دیگر و سپس چندین سیم به اندازه های کوتاه تر به کمان بسته شده و از این طریق چندین صدا تولید گردیده است.

افزوده شدن تعداد این سیم ها و اضافه شدن یک جعبه تشدید صوت منجر به اختراع چنگ کمانی (Harp Arquee) گردید. در نتیجه سازی شکل گرفته از مجموعه ای از سیم ها به نام لیر ظهور کرد که در آن سیم هایی به طول مساوی کار گذاشته شده بود. یونانی ها دو نوع لیر داشتند، یکی به نام لیرا و دیگری به نام کیتارا.

آلکایوس (از شاعران غنایی یونان باستان) در حال نواختن کیتارا

شکل اولیه ساز کیتارا به وسیله رومی ها تغییرشکل یافت. بعدها رومی ها برای نخستین بار سازهایی چون سیتارا، پاندورا Pandora و فیدیکولا Fidicula را نواختند و از این راه آلات کوردوفون در تمام اروپا رواج یافت. در واقع اولین گیتارهای واقعی در آغاز دوره رنسانس به ظهور رسید که به دلیل داشتن بدنه ای باریک و شکلی مدور متمایز بودند.

به تدریج در قرن های چهارده و پانزده پسوندهای موریسکا و لاتینا حذف شد و در سراسر اروپا آلات موسیقی خانواده گیتار با اسم هایی از قبیل: گیتارا، گیترنه، گیترن و شیتارا معین شدند. در همان زمان گروه زیادی از سازهای خانواده کوردوفون، با اسم هایی از قبیل: ویهوئلا (Vihuela) در اسپانیا و ویولا (Viola) در ایتالیا خوانده می شدند، که بعضی از این سازها با آرشه (de arco)، بعضی با مضراب (de penola) و بعضی دیگر هم با انگشت (de mano) نواخته می شدند. بعدها از ویهوئلای انگشتی (Vihuela de mano) نوعی گیتار به وجود می آید.

درطی قرن های چهارده و پانزده در شکل گیتار و ویهوئلای انگشتی تغییرات قابل توجه ای به وجود می آید، به تدریج در پهلوهای آن ها فرورفتگی ایجاد می شود و در قرن شانزده هر دو ساز آشکارا شبیه ساز گیتار امروزی می شوند. در قرن شانزده این دو ساز در اسپانیا بسیار رایج بودند و نوازندگی با انگشت به حدی عمومیت پیدا کرد که پسوند انگشت (de mano) در این کشور به کلی از اسم این سازها حذف شد.

همان طور که در عکس ملاحظه می کنید، گونه های مختلف ساز گیتار ممکن است شامل اجزای متفاوتی باشند، یا شکل اجزاء یا جنس آن ها با هم فرق داشته باشند. اما نهایتاً اجزای موجود در همه انواع گیتارها همین ها هستند.

انواع ساز گیتار

گیتارها را به شیوه های مختلفی می توان دسته بندی کرد. ولی مسلماً برای یک ابزار موسیقی مناسب ترین حالت دسته بندی از لحاظ صوتی آن است البته از آن جایی که تولید صدای آکوستیک در ساز گیتار ارتباط بسیار نزدیکی با نوع بدنه آن دارد، ناچار به استفاده از دسته بندی بدنه خواهیم بود:

-گیتار با بدنه چوبی توخالی

– انواع گیتارهای آکوستیک

ساز گیتار آکوستیک گیتاری است که وسیله ای جز بدنه آن صدای سیم ها را تقویت نمی کند، صدای سیم ها تنها در بدنهٔ چوبی توخالی آن تقویت می شود و به گوش می رسد. این نوع از ساز گیتار معمولاً شش سیم فلزی دارند که ضخامت آن ها از زیرترین سیم تا بم ترین سیم به طور معمول بین ۱۳ تا ۵۶ هزارم اینچ می باشد.

بدنه از اتصال صفحه چوبی پشتی، صفحه چوبی جلویی، و دو قسمت چوبی انحنادار کناری ساخته می شود، که صفحهٔ بالایی معمولاً دارای سوراخ یا سوراخ های بزرگی است که به واسطه شکل و محل قرار گرفتنشان می توانند ویژگی های آکوستیکی خاصی به ساز بدهند.

گونهٔ اسپانیایی ساز گیتار آکوستیک با عنوان گیتار فلامنکو شناخته می شود؛ که نامش را از سبک فلامنکو گرفته است. ساز گیتار زمانی وارد موسیقی فلامنکو شد که اسپانیایی ها فلامنکو را با سازهای دیگری می نواختند. پس از آن گیتار به شدت بر این موسیقی تأثیر گذاشت و هم اکنون کاملاً به آن وابسته است.

– انواع گیتارهای کلاسیک

اصولاً باید گفت گیتار کلاسیک نوعی گیتار آکوستیک است. چون صدای آن بدون واسطه شنیده می شود. اما این نوع گیتار کمی با گیتارهایی که با عنوان گیتار آکوستیک شناخته می شوند تفاوت دارد. بدنه آن کمی کوچکتر بوده و در آن به جای سیم های فلزی از سه سیم نایلونی و سه سیم فلز تنیده شده به دور ابریشم استفاده می شود، که به آن صدای نرم و آرامی می دهد. این ساز نسبت به سازهای دیگر ارکستر و نیز گیتار آکوستیک صدای کمتری دارد و تنها یک سبک مشخص از موسیقی را ارائه می دهد.

گیتار کلاسیک خود از گیتار فلامنکو که اسپانیایی ها آن را به کار می برده اند مشتق شده است. بین گیتار کلاسیک و گیتار فلامنکو تفاوت نا چیزی وجود دارد، غالبأ گیتار کلاسیک از چوبهایی های تیره تر ساخته می شود و گیتارهای فلامنکو با چوب های زرد و روشن تر. اسپانیایی ها از ساز گیتار برای نواختن موسیقی خودشان یعنی فلامنکو استفاده می کرده اند که بعدها با شروع دوران کلاسیک در موسیقی اروپا عده ای از این ساز برای نواختن قطعات موسیقی کلاسیک استفاده کردند.

– انواع گیتارهای الکتروآکوستیک

از لحاظ شکل نمی توان تفاوت چندانی بین یک گیتار الکتروآکوستیک با یک گیتار آکوستیک پیدا کرد. اما از لحاظ صوتی گیتار الکتروآکوستیک روند الکتریکی را پیش می گیرد، بدین صورت که صدا توسط پیکاپ به شکل سیگنال الکتریکی درآمده و بعد از گذر از برخی ادوات الکتریکی، به وسیله آمپلی فایر تقویت می شود و سرانجام از طریق اسپیکرهای آمپلی فایر به گوش می رسد.

در صورتی تنظیمات خاصی برای آمپلی فایر انجام نشود صدای این نوع گیتار با گیتار آکوستیک تفاوتی نخواهد داشت، با این تفاوت که حالا صدا تا حدود زیادی تحت کنترل می باشد. نوازنده بدون آنکه مجبور به تعویض ساز برای پیدا کردن صدای مورد نظرش باشد می تواند از طریق تنظیم اکولایزری که روی گیتار قرار دارد حالت صدا را تغییر دهد و با صدایی که مورد نظرش است نوازندگی کند.

– گیتار با بدنه چوبی نیمه خالی

– انواع گیتارهای جاز و بلوز

– گیتار با بدنه چوبی توپر

– انواع گیتارهای الکتریک

– گیتار با بدنه فلزی

– انواع رزوناتور

گیتارها را از جنبه های دیگری هم می توان دسته بندی کرد:

– از نظر طول گام دسته (Scale Size):

– از نظر تعداد و جنس سیم ها:

– از نظر شیوه صدابرداری