ساز قشمه، ساز بادی است كه استخوان پای قوش ساخته می شود و قوشمه نوازان اين استان مهارت خاص و ويژه ای در ساختن اين ساز دارند.هر ساز قشمه، بر روی بدنه، پنج سوراخ‌ دارد كه البته ايجاد اين سوراخ ها، اندازه و فاصله آن  استانداردهايی دارد كه تنها اهل فن توان ساخت آن را دارند. ساختار موسيقايی اين ساز به گونه اي است كه با زبان كرمانجي، هجا و آواها زبانی آن همخوانی دارد و از اين رو، قوشمه را يك ساز كرمانجی می دانند. قوشمه مصداق ديگری از غنای فرهنگی و موسيقی در ديار خراسان شمالی است و آهنگ‌ها و مقام‌های رايج در اين خطه‌ قدمت ديرينه‌ای دارد.

معرفی ساز قشمه

پیشینه ساز قشمه

اين ساز از نوع ساز‌های بادی است و در شيوه‌ نواختن با روش نفس‌گردان بدون انقطاع مورد استفاده قرار میگيرد. نواختن اين ساز با توجه به اينكه با دميدن بدون انقطاع است، بسيار دشوار و البته منحصر بفرد است.

درباره پيشينه تاريخی ايجاد قوشمه همچون بسياری از ادوات موسيقی، چيزی در دست نيست اما درباره وجه تسميه آن گفته شده كه قوشمه از استخوان‌های پای قوش ساخته می شود و بر اين اساس گفته می شود در ابتدا به ‘ قوش نی’ معروف بوده و نام اين ساز بادي بتدريج به قوشمه تغيير يافته است.

احتمال ديگر در وجه تسميه قوشمه بر گرفته مفهوم ديگری شامل قوش است كه معناي در كنار هم بودن و به هم چسباندن و در كنار يكديگر بودن را مي‌دهد.
فيزيك قسمت استخواني قوشمه به گونه‌ای است كه صوت نوازنده با فركانس بسيار بالا و پرطنين ايجاد مي شود از اين رو در مجالس مختلف بسيار كارآمد بوده است.

نوای ساز قشمه

قشمه سازی است مضاعف که اندازه آن بستگی به کوچک و بزرگی استخوان پرنده دارد. بر روی هرکدام از لوله های صوتی آن یک سرپیکه (قمیش) سوار می شود، دو لوله ی صوتی قوشمه معمولاً بطور هم صدا کوک می شود. اما ممکن است به ندرت شاهد کوک های مأنوس دیگری مانند کوک سوم و حتی گاه دوم باشیم.

این کوک ها که اغلب توسط نوازندگان زبردست قوشمه استفاده می شود، در نظر اول ممکن است به حساب ناتوانی نوازنده در کوک کردن دقیق ساز گذاشته شود درحالیکه استفاده از این کوکهای نامأنوس کاملاً آگاهانه و برای ایجاد تحرک و کسب دینامیسم بیشتر صورت می گیرد. همچنین نوازندگان قوشمه باز به منظور ایجاد تحرک و دینامیسم گاه دو صدای مختلف و اغلب مجاور یکدیگر را توسط لوله های صوتی مضاعف ساز ایجاد می کنند.

ساختار ساز قوشمه

ساختمان قوشمه تشکیل شده است از دو قسمت اصلی:

• سرپیک (سرپیق): سرپیک را معمولاً از لوله ای فلزی از جنس برنج می سازند که درگذشته از نی استفاده می شد. این لوله در اندازه های 30 تا 40 میلیمتر است. روی این لوله را برشی به صورت موازی با آن می زنند و در آخر آن نخ های را به دورش می پیچند و محکم می کردند. هرچه تنظیم سرپیک ها دقیق تر باشد، صدای آن هم دلنشین تر می شود. پس از آن این سرپیک ها را به لوله ها متصل و اطراف آن را با چسب محکم می کردند.

• لوله های صوتی قوشمه: جنس این لوله ها از استخوان بال قوش یا درنا و در موارد محدود از نی و حتی از لوله های فلزی (آنتن تلویزیون) ساخته می شود. لوله ها معمولاً در اندازه های 145 تا 170 میلیمتر تهیه می شود. البته در لوله های استخوانی که از پرندگان تهیه می شود طول لوله ها بستگی به طول بال پرنده موردنظر است. بر روی هر یک از این لوله ها، سوراخ هایی در اندازه های نسبتاً مساوی ایجاد می شود. این سوراخ ها در قوشمه ها بین پنج تا هفت سوراخ است. این لوله ها به وسیله سیم های به هم متصل می شوند که در اصطلاح محلی بست می گویند.