معرفی ساز دونای

ساز دوزله سازی است که روی لوله آن شش سوراخ ایجاد شده و در طول هر دو لوله کنار هم قرار می گیرند. انتهای پایینی هر دو لوله نیز باید باز باشد. در طول های متفاوت از حدود 22 سانتی متر و قطر 2 سانتی متری ساخته می شود.

ساز دوزله، دونای، دیانی و دوآهنگ نیز نامیده می شود و در منطقه های کردنشین به آن دوزله می گویند زیرا آن را از ساقه ی گیاه زَله می سازند که شبیه به نی می باشد. این ساز از دو لوله موازی و به هم بسته شده تشکیل می شود که جنس آنها مسی یا نئی است. برخی دیگر از سازهای دوزله را با پر دال یا استخوان قلم پرنده ها می سازند.

هر لوله قمیش یک زبانه و مستقل دارد. قطعه ای که در بعضی از سازهای بادی قرار داده می شود و وسیله ی اصلی تولید صوت در این سازهاست قمیش یا زبانه نام دارد. سازهایی مثل ابوا، فاگوت، سرنا، ساکسیفون و کلارینت این قطعه ی قمیش را دارند. نام این قطعه از ساقه ی گیاه قمیش گرفته شده اما ممکن است با مواد مصنوعی یا فلز (برای سازهای قابل کوک) هم ساخته شود.

ساختار ساز دوزله

این ساز از دو لوله مسی (یا نئی) که به موازات هم بسته و محکم شده‌اند، تشکیل شده‌است. بعضی از دوزله‌ها از جنس پرِ دال (نوعی پرنده شبیه به عقاب) یا استخوان قلم پرندگان دیگر ساخته می‌شود. هر کدام از لوله‌ها دارای قمیشی یک زبانه و مستقل از یکدیگر هستند، قمیش یا زبانه قطعه‌ای که در بعضی از سازهای بادی مانند سرنا، ابوا، فاگوت، کلارینت و ساکسوفون بکار می‌رود و آلت اصلی تولید صدا در این‌گونه سازهاست، این قطعه از ساقه گیاه قمیش یا مواد مصنوعی ساخته می‌شود و زبانه سازهای قابل کوک نیز فلزی است، در طول هر لوله شش سوراخ وجود دارد.

سوراخ‌ها در طول دو لوله در کنار هم قرار می‌گیرند و انتهای پایینی لوله‌ها باز است. دوزله در طول‌های مختلفی ساخته می‌شود که کوچک‌ترین آن حدود 22 سانتی‌متر است و قطری حدود 2 سانتی‌متر دارد.

نوازندگان ساز دوزله

علی آبشوری، رمضان عزیزی و خان محمد در خراسان؛ و قنبر راستگو هرمزگان، مراد نهاوندی و علیدوست لاحتی در ایلام از نوازندگان بسیار خوب این ساز در ایران هستند.

تاریخچه ساز دوزله

 در آثار تاریخی ایران باستان، نقشی از یک نوازنده آشوری به یادگار مانده که سرگرم نواختن دونایی شبیه دونای مصری و یونانی است. همچنین در کنار قبر یکی از فراعنه مصر باستان دو زن نوازنده مربوط به هجده قرن قبل از میلاد مسیح که یکی از آنها درحال نوازندگی دونی است، دیده می‌شوند، در جام‌های نقره‌ای به جا مانده از دوران ساسانیان نیز نقش سازی به نام «ارغنون» که به شیوه «نی‌ابنان» نواخته می‌شود، دیده می‌شود، در سده پنجم هجری، سازی به نام «مرصول» در مصر رواج داشته که احتمالاً همان دونای بوده‌است، دونای در دوران پس از اسلام مقبولیتی فراوان یافت و آن را باقطعات طلا و نقره و منگوله‌های گلابتون تزیین می‌کردند.

«ابن خردادبه» اولین فردی بوده که از این ساز نامی به میان آورده است. از وی نقل شده که ایرانیان نی را با عود و دونای را با تنبور می‌نواخته‌اند. فارابی در کتاب «موسیقی کبیر» از نظر چسبیده یا جدا بودن نی‌ها، انواع مختلفی از این ساز را با نام‌های «مزمار مزدوج»، «مزمارین»، «مزمار المثنی»، «دونای بادیانی» و «مقرونه» معرفی کرده است.

«زماره» و «مورلی» در هندوستان، «ارقول» در مصر، «زمر» درتونس و مراکش، «تسامبونا» در یونان، «ستاره» در پاکستان «مزامیر» در ازبکستان و «کش‌نای» در ترکیه سازهای شبیه دوزله هستند که با تفاوت‌هایی در طول و شکل کاربرد دارند، در برخی از انواع دونای تنها یکی از لوله‌ها سوراخ دارد و لوله دیگر فقط صدای ثابت تولید می‌کند که به این لوله «زیادات» می‌گویند. «نی‌ابنان» اسکاتلندی‌ها نیز از همین نوع است.