ساز دهل قدیمی | آموزش ساز دهل

معرفی ساز کوبه ای دهل:دُهُل یکی از سازهای کوبه ای کهن ایرانی است. این ساز به صورت طبلی بزرگ می باشد که دو طرف آن از پوست گاو یا گاومیش پوشانده شده است. به طور معمول دهل در ترکیب با سرنا نواخته می شود. دهل را ساز مراسم شادی به ویژه عروسی ها و مسابقات ورزشی محلی می دانند.

تاریخچه ساز دهل

ساز دهل در خاورمیانه و به طور خاص در ایران بسیار مرسوم است، اما در هر منطقه ای دارای گونه‌های فراوان محلی و بومی با ابعاد و اندازه های گوناگون می باشد. مستندات زیادی از تاریخچه این ساز وجود ندارد و علت آن احتمالا غیر رسمی، بومی و محلی بودن این ساز است.

اما با توجه به آنچه که ار گذشته نقل شده است،  به نظر می رسد خواستگاه ساز کوبه ای دهل سرزمین سیستان بوده است. سپس به جنوب خراسان، هرمزگان و سایر مناطق کویری ایران صادر شده و پس از آن به کشورهای حوزه خلیج فارس انتقال یافته است.

مهارت های نواختن ساز دهل

تکنیک های نواختن این ساز در مناطق مختلف متفاوت است. اما از آنجا که دهل نوازی در سیستان بسیار مرسوم است به توضیح تکنیک اجرای این ساز در این منطقه می پردازیم.

در منطقه سیستان، چوب یا مضراب در دست راست نوازنده قرار می گیرد. از طرف دیگر نلوک ها به انگشتان سوم و چهارم دست چپ وصل می شوند. این اتصال به وسیله نوعی نخ نرم صورت می گیرد تا در مدت طولانی انگشتان نوازنده آسیب نبیند.

دست راست نقش اصلی دارد و دست چپ نت های کمکی را می نوازد. تقارن های اصلی متریک ریتمیک بر عهده دست راست است. میزان برخورد مضراب با پوست سمت راست بسیار شدید، پر حجم و بم می باشد.

ویژگی های ساز دهل سیستان

دهل ساز همراهی کننده سرنا در سیستان است و در مجالس عروسی این دو ساز به اجرای آهنگ های چاپ زابلی ، چوب بازی ، شمشیر بازی و گاه ترانه ها سیستانی می پردازند.

نوازندگان سرنا و دهل هنگام اجرا غالبا در دایره ای رقصندگان و حضار حرکت می کنند و گاه در کنار و خارج از دایره رقصندگان و حضار حرکت می کنند و گاه در کنار و خارج از دایره رقصندگان می ایستند و به اجرای موسیقی می پردازند . دهل سیستانی را همیشه ایستاده در حرکت می نوازند و هیچ ساز دیگری جز سرنا ، دهل را درنواختن همراهی نمی کند.

دهل در سیستان گاه همراهی کننده قیچک در اجرای ترانه های سیستانی است. چنین به نظر می رسد که با منسوخ شدن دایره ، دهل که البته با دست نواخته می شود جایگزین آن شده است. اخیر حتی به جای دهل از تمبک نیز استفاده می شود. در بعضی از مسابقات و بازی های محلی نیز دهل و ساز به کار می رود مانند کشتی کچ گردان که دهل و ساز به دو بخش استفاده می شود :اجرای موسیقی برای اعلام مراسم کشتی و جمع کردن مردم و اجرای موسیقی هنگام کشتی گرفتن .

مشخصات ساز دهل

 ساز دهل ، استوانه ای نسبتا بلند و بزرگ چوبی و گاه فلزی است که بر دو سر آن پوست کشیده اند. پوست را در هر طرف ابتدا دور طوقه ای فلزی یا چوبی می کشند و بعد با طناب به شکل خاصی به بدنه ی دهل متصل می کنند. دهل با تسمه ای نسبتا بلند از شانه ی چپ نوازنده آویزان می شود. طرف راست دهل با چوبی قوس دار (چوب یا مضراب ساز دهل) به صدا در می آید و طرف چپ با دو چوب کوچک (نلوک) که به انگشت های دست چپ بسته می شوند نواخته می شود.

نحوه اجرای ساز دهل

برای نواختن,ساز جلوی سینه قرار می گیرد.کجک در مشت یک دست و ترکه در چهار انگشت دست دیگر نوازنده قرار میگیرد ونوازنده با ضربه های کجک و ارتعاش ترکه روی پوست ساز را به صدا در می آورد. کجک مخصوص اجرای ضرب های قوی است و صدای بم دهل,حاصل نواختن کجک به میانه پوست است و ارتعاشات ترکه رو پوست صداهای تریل مانندی را تولید می کند.دهل های کوچک را با دست و به طور نشسته می نوازند.